इतकी प्रचंड उदासीनता का आहे?

 इतकी प्रचंड उदासीनता का आहे?

 माझे मुस्लिम समाजाचे अनेक मित्र प्रत्येक शुक्रवारी नचुकता नमाजीला जातात.  अनेक ख्रिश्चन बांधव रविवारी चर्चमध्ये जातात. अनेक हिंदू मित्र त्यांचे- त्यांचे सणवार, उपास-तापास जपत असतात. तर मग आपण बौद्ध बांधव इतके उदासीन का आहोत. आपण किमान महिन्यातून एकदा तरी विहारात जातो का? आपल्याला लेणी संरक्षण व संवर्धनाबद्दल आस्था आहे का? किमान डॉ. आंबेडकरांनी निर्माण केलेल्या सामाजिक, राजकीय व धार्मिक संस्था जोपासल्या, जगवल्या व वाढवल्या पाहिजेत याबद्दल आपल्याला सहानभूती तरी आहे का? 

की आपण झोपेत आहोत? झोपेचे सोंग घेऊन आहोत? की आपली चळवळ फक्त व्हॉट्सअप व फेसबुक पुरताच आहे? रचनात्मक काही निर्माण करायचे आहे की नाही? ज्या समाजाच्या नावावर शाळेत, नोकरीत प्रतिनिधीत्वाच्या नावावर आरक्षण भोगले त्या समाजाचे देणे तरी आपण लागतो की नाही?

की कुणीतरी भीमा कोरेगावला हल्ला करेल तेव्हा आपण जागे होणार? किती दिवस RSS च्या संघटनेचे गुणगान गाणार? कधी सेना, कधी राष्ट्वादी तर कधी भाजप, काँग्रेसच्या वळचणीला जाणार? 

आपला कृती कार्यक्रम आहे की नाही? 

संभाजी भिडे हजारो पोरांना मूर्ख बनवून शकतो. RSS सारखे उपद्रवी संघटन जोमात चालते. तर बाबासाहेबांच्या विचारांचे संघटन का चालत नाही??

ज्या बाबासाहेबांना बाप मानतो.  स्वतःला त्यांचे मानस संतान समजतो. त्यांचे वैचारिक वारसदार म्हणून मिरवतो. त्यांच्या विचारांना पुढे घेऊन जाणार आहोत की नाही? की फक्त नावापुरते अपघाताने जन्माने आंबेडकरी आहोत आपण.?

आज जी आपल्याकडे गाडी, माडी आणि साडी आहे ती बाबासाहेबांनी निर्माण करून दिलेल्या संधीमुळे आहे. अन्यथा आपल्या पूर्वजांहून आपण खूप हुशार किंवा स्मार्ट अथवा शिक्षित आहोत आसा समज असेल तर त्यातून बाहेर पडा. आपल्या पूर्वजांना संधी नव्हती तर आपल्याला ती संधी मिळाली आहे इतकाच तो फरक आहे. ती संधी बाबासाहेबांनी संविधानाच्या मार्गाने निर्माण करून दिली आहे.

मिळालेली संधी आणि संसाधने साबूत ठेवण्यात चळवळीचा मोठा वाटा आहे. अगदी आरक्षण असेल, स्कॉलरशिप असेल, सरकारी नोकरीचा बॅकलॉग असेल सामाजिक प्रतिष्ठा असेल हे सगळे मिळवण्यात व टिकवण्यासाठी चळवळ झटत असते. त्यामुळे त्याचे आपसूक आपण लाभार्थी असतो.

तुम्ही २४*७ धम्माचे अथवा चळवळीचे काम करा असे कुणी सांगत नाही. परंतु एक सामाजिक जाणीव व जबादारीतून तुम्ही तुमचा शक्य तो सहयोग व सहभाग नोंदवला पाहिजे. प्रत्येकाला घरा-घरातुन खेचून जबरदस्तीने चळवळ चालत नसते तो सहभाग जाबदारीतून आला पाहिजे. इतकंच.

दान पारमिता

दहा पारमिता मधील दुसरी पारमिता म्हणजे दान. 

पारमिता म्हणजे पूर्णत्वाची अवस्था होय. शील, दान, उपेक्षा, शांती, नैष्कम्य, विर्य, सत्य, अधिष्ठान, करुणा, मैत्री या दहा पारमिता होत.

दानाचे तीन प्रकार :-

१) आमिष दान म्हणजे पैसे, कपडे, औषधे काही महत्त्वाच्या गरजू वस्तूंचे दान देणे.

२) अभयदान म्हणजे अदृश्य स्वरूपातील दान प्रेम, वेळ, आशिर्वाद, सुरक्षा, म्हणजे अभयदान.

३) धम्मदान म्हणजे धम्म सांगणे, धम्मपोदेश देणे, निसर्गाचे नियम सांगणे. योग्य मार्ग दाखवणे. योग्य सल्ला देणे.

सर्व दानात सर्वश्रेष्ठ दान धम्मदान आहे. कारण काही दानाने केवळ काही वेळापुरताच फायदा होतो. पण धम्मदानाने व्यक्तीचे संपूर्ण आयुष्य सुधारते.

दानाचा अर्थ म्हणजे देणे. उदारता, निर्लोभीपणा, त्याग म्हणजेच दान होय. मनात त्यागाची भावना निर्माण होणे म्हणजेच लोभाची वृती नष्ट होणे होय. दान केव्हा फलदायक होते याबाबत भगवान बुध्दांनी धम्मपदात तिनशे छप्पन ते तिनशे एकोणसाठ या गाथेत सांगितले की,

तिणदोसानि खेत्तानि रागदोसा अयं पजा ।

तस्मा हि वीतरागेसु दिन्नं होति महफ्फलं ॥

याचा अर्थ, शेतांचा दोष तृण आहे, मनुष्याचा दोष राग आहे, त्यामुळे वीतराग ( रागरहित ) मनुष्याला दिलेले दान महान फलदायक होते.

दानवृत्तीला म्हणजेच दानाला बौध्द धम्मात फार महत्व आहे.

राजा बिंबीसारने भगवान बुध्दास वेळूवन दान दिले. अनाथपिंडकाने सोन्याच्या मोहरा जमिनीवर अंथरुन ती जमीन विकत घेतली व तेथे जेतवन नावांचे विहार बांधून भगवान बुध्दास दान दिले.

दान करणे हा श्रेष्ठ गुण होय. दान केल्याने मनाची आसक्ती कमी होते. घेण्याएवजी माणूस देण्याचे शिकतो. यातून त्याग करण्याची प्रवृत्ती वाढते इतरांच्या कल्याणार्थ म्हणून देण्याचे शिकतो यातून त्याग करण्याची प्रवृत्ती वाढते जे जवळ आहे ते माझे नाही व जे माझे नाही ते इतरांना दिले पाहिजे. जे विवंचनेत आहेत, जे दानावरच जगतात अशांना सढळ हाताने मनपूर्वक दान केले पाहिजे. दान देतांना मात्र बदल्यात दान देणाऱ्याने घेणाऱ्या कडून काहीही अपेक्षा करू नये. कशाच्या ना कशाच्या मोबदल्यात दिलेले दान हे खऱ्या अर्थाने दानच नव्हे सुख प्राप्ती, स्वर्ग प्राप्ती, धनप्राप्ती. पाप मुक्त व्हायचे म्हणून, दानी म्हणून नाव लौकिक व्हावा या हेतूने जे दान देतात ते दान नव्हे. त्याचा देणाऱ्याला काहीच लाभ होत नाही. बौध्द उपासकाने धन, द्रव्य, वस्त्र, रक्त व प्रसंगी शरीराचेही दान करण्याची तयारी ठेवायला हवी हाच दानाचा खरा अर्थ होय.

समाजाला दान देणे हे आपले कर्तव्य होय कारण आपण जे मिळवले त्यात समाजाचा अप्रत्यक्ष का होईना पण सहभाग असतो. आपण जे कमावले त्याला अप्रत्यक्षपणे समाजाचाही हातभार लागलेला असतो. दान देणे व दान घेणे या दोन्ही क्रिया अत्यंत निर्मल व श्रध्दापूर्वक व्हायला हव्या, तरच दानाचा हेतू साध्य होईल व दान देणाऱ्या व घेणाऱ्याचेही कल्याण होईल, मंगल होईल, म्हणून बौध्द उपासकाने शक्य तेवढे दान देत राहावे यातूनच तृष्णेचा, आसक्तीचा लोप होऊ लागतो. मनातील तृष्णेचा क्षय होऊ लागतो, समर्पनाची प्रवृत्ती वाढीस लागते. सर्व दानात श्रेष्ठ दान हे धम्मदान होय, धम्माच्या प्रसार, प्रचारासाठी दान देणे हे आपण आपले कर्तव्य समजले पाहिजे.

भवतु सब्ब मंगलम्

 माघ पौर्णिमा ०५ फेब्रुवारी २०२३

-------------------------------------

तथागत भगवान गौतम बुद्धांच्या  संपूर्ण जीवनात बाराही पौर्णिमाचं अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. परंतु बौद्ध धम्मात माघ पौर्णिमा ही तथागताच्या महापरिनिर्वाणाच्या घोषणेकरिता प्रसिद्ध आहे. भगवान बुद्ध आपल्या धम्माचा उपदेश करीत ४५ वर्षे पायी फिरत होते. त्यांचे वय ८० वर्षे झाले होते. अशा वेळी त्यांचा मुक्काम वैशाली नगरीत होता.

भगवान बुद्धांचा संघ आणि स्वतः तथागत चापल चैत्य विहारात विश्रांती घेत होते. एक दिवस तथागतांनी प्रिय शिष्य आनंद याला जवळ बोलावले आणि सारंद्र्य चैत्य विहारात चलण्यास सांगितले. भन्ते आनंद यांनी सर्व भिक्षूंना तथागताचा आदेश सांगितला. त्याप्रमाणे सर्व भिक्षू संघासहित सारंद्र्य चैत्य विहारात आले. भिक्षू संघ विहारात बसले असता भन्ते आनंद तथागतांना विनंती करतात की, संघासाठी आपण उपदेश करावा. तथागत सर्व भिक्षूंना म्हणाले, " मी येत्या तीन महिन्यांनी देहत्याग करणार आहे. येत्या वैशाखी पौर्णिमेला माझे परिनिर्वाण होणार आहे." त्या दिवशी माघ पौर्णिमा होती. तथागत म्हणतात, " मी दिलेल्या शिकवणुकीनुसार आपण धम्म प्रसार करावा. लोकांना उपदेश करावा. यापुढे धम्मच तुमचा मार्गदाता राहणार आहे."

माघ पौर्णिमेस  इसवी सन पूर्व ४८४  या दिवशी तथागत भगवान गौतम बुद्धांनी आपल्या महापरिनिर्वाणाची घोषणा केली होती. भगवान बुद्धांच्या महापरिनिर्वाण घोषणेमुळे माघ पौर्णिमा ही " महापरिनिर्वाण घोषणा दिन " म्हणून प्रसिद्ध आहे.

 यानंतर दुसऱ्या दिवशी तथागत भगवान गौतम बुद्ध वैशाली नगरीत गेले. तेथे त्यांनी आशीर्वादाच्या रूपाने  आपले भिक्षापात्र दान स्वरूपात लिच्छवी लोकांना भेट दिले.

दुसरी घटना अशी की भगवान बुद्धांचा प्रिय शिष्य  आनंद यांचे देखील  परिनिर्वाण माघ पौर्णिमेस झाले.